Pháp : Ít mưa, đông hè đều khô hạn

Lần đầu tiên từ năm 1959, Pháp phải trải qua một mùa đông khô hạn đáng báo động. Từ cuối tháng Giêng cho đến nay, Pháp không có cơn mưa nào đáng kể, để bổ sung vào mực nước ngầm, quan trọng cho sử dụng sinh hoạt cũng như trong nông nghiệp hay thuỷ lợi. Một số khu vực ở Pháp đã đưa ra biện pháp hạn chế sử dụng nước, trước nguy cơ phải đối mặt với các đợt hạn hán nghiêm trọng hơn vào mùa hè sắp tới.  

Hồ Fourcade, gần Perigueux ở Pháp, gần như không còn nước, ngày 14/02/2023. AFP - PHILIPPE LOPEZ

Vào giữa tháng Hai, Lac du Broc, một hồ nước ở vùng Alpes-Maritimes, gần như khô cạn như giữa mùa hè. Sông Loire, con sông dài nhất của Pháp, cũng đang chịu cảnh tương tự, đến mức mà những cục bùn đất nhô lên ở một số nơi. Tại sông Aly ở vùng Pyrénées, các mô đất nhấp nhô đã thay thế cho các gợn sóng thường thấy vào mùa này. Nước Pháp đang trải qua đợt hạn hán mùa đông lịch sử. Hơn ba mươi khu vực đang trong tình trạng báo động về mực nước ngầm. Cụ thể, theo cơ quan khí tượng của Pháp Méteo France, từ 21/01 đến 21/02, tức là trong 32 ngày, Pháp không ghi nhận cơn mưa thực sự nào, tổng lượng mưa tích lũy hàng ngày là dưới 1 mm. Đây là khoảng thời gian dài nhất “kể từ khi bắt đầu đo đạc (khí tượng thủy văn) vào năm 1959”.    

Biến đổi khí hậu

Nhà địa lý Magali Reghezza giải thích trên đài phát thanh France Inter về hiện tượng này : “Đợt hạn hán vào mùa hè năm 2022 là do biến đổi khí hậu, và năm nay, chúng ta phải đối mặt với tình trạng hạn hán kéo dài nhiều năm”. Thông thường, giai đoạn từ tháng chín đến tháng ba, được gọi là thời kỳ “nạp năng lượng, bổ sung, dự trữ nước”. Vào mùa đông, lượng mưa cho phép bổ sung mực nước ngầm và các con sông, bởi đất ẩm nên lượng mưa có thể dễ dàng thẩm thấu qua lớp đất đá. Trong khi mùa hè, đất khô cằn và không thể hấp thụ nước mưa. Nếu xảy ra mưa lớn, thì chỉ gây ra lũ lụt hoặc các thiên tai khác chứ không bổ sung vào mực nước ngầm.     

Hiện nay, lượng mưa không đủ để dự trữ, đối phó với đợt hạn hán vào mùa hè.  Bà Magali cho biết (2.45-3.20): “Hạn hán xảy ra không cần phải trải qua một mùa hè nắng nóng cực điểm, thời tiết nóng sẽ làm hạn hán nghiêm trọng hơn, khi đất đai bị khô cằn. Có 3 loại khô hạn : khô hạn theo thời tiết, (sécheresse météo) là khi trời không mưa, khô hạn thủy văn (sécheresse hydrologique), là khi các dòng sông không có nước và thứ ba là đất đai khô hạn (sécheresse des sols), đây là loại khô hạn nghiêm trọng nhất đối với nông nghiệp và thực vật. Cả ba loại này kết hợp với nhau và thêm vào đó là tuyết không rơi vào mùa đông này. Nghĩa là vào mùa xuân, tuyết tan không bổ sung  thêm nước vào các dòng sông. Thời tiết cũng ấm nên các băng hà cũng không được làm dày thêm, vì vậy vào tháng Sáu tới, chúng ta cũng không có nguồn nước được bổ sung từ băng tan.”    

Theo Cơ quan khí tượng thủy văn Pháp - Météo France, tình trạng khô hạn mà Pháp đang phải trải qua hiện nay, lẽ ra thường là vào tháng Tư chứ không phải tháng Hai. Hiện tượng khô hạn ít nghiêm trọng hơn khi xảy ra vào các tháng vào mùa hè, nhưng lại đáng lo ngại khi vào mùa đông. Cơ quan khí tượng của Pháp giải thích nguyên nhân là do hiện tượng xoáy nghịch, tạo thành lá chắn và đẩy lùi tất cả các đám mây gây mưa ra ngoài lãnh thổ Pháp. Mùa đông năm 2023 là một trong số mùa đông khô hạn nhất kể từ năm 1959, tiếp theo một năm khô hạn oi bức 2022.  

Khô hạn mùa đông : bom nổ chậm 

Theo dự báo, có khả năng vào cuối tuần đầu tiên của tháng Ba, trời vẫn không mưa. Trời có thể có nhiều mây ở phía bắc sông Loire, nhưng ánh nắng bao phủ từ Đại Tây Dương đến dãy núi Alpes và Địa Trung Hải. Thêm vào đó là từ tuần trước, các đợt gió mistral (lạnh và khô) đã làm trời quang đãng, vắng bóng mây.   

Chuyên gia tư vấn về khí hậu, ông Serge Zaka, trả lời đài phát thanh France Inter, bày tỏ quan ngại rằng “chỉ còn 5 tuần nữa trước khi chồi non nhú ra, nghĩa là chỉ còn 5 tuần để cho mực nước ngầm có thời gian để nạp đầy nước. Mực nước ngầm là nguồn dự trữ nước uống, và nước phục vụ cho tưới tiêu, để vượt qua mùa hè. Do vậy, nếu như nước ngầm không được bổ sung thì chẳng khác nào một quả bom nổ chậm.”  

Sản xuất thủy điện giảm

Sông ngòi thiếu nước, một trong những hậu quả đáng chú ý là thuỷ điện. Vào năm 2022, Pháp đã không thể trông cậy vào thuỷ điện vì hạn hán, sản lượng điện được sản xuất đã giảm 22,4 % so với năm 2021, xuống mức thấp nhất kể từ đợt hạn hán năm 1976. Có rất nhiều khả năng là tình trạng này tái diễn vào năm nay. Đáng lo hơn, thuỷ điện là nguồn năng lượng thứ lớn thứ hai ở Pháp, chỉ sau điện hạt nhân.     

Theo đài truyền hình France 3, tại đập Tuilières ở Saint-Capraise de Lalinde, ở vùng Dordogne, lượng điện sản xuất ra lên đến 148Gwh mỗi năm, tương đương với mức tiêu thụ hàng năm của 60.000 cư dân. Tuy nhiên công suất này khó có thể được duy trì vì lượng mưa tích luỹ trong các hồ chứa nước chỉ tăng thêm 0,8mm trong những tuần gần đây, so với mức 80 mm thường cùng kỳ. Ngoài ra, đập thuỷ điện ở hồ Bouillouses, trên sông Tet, đã buộc phải ngừng sản xuất điện ngay từ tuần sau thay vì cuối tháng Ba như mọi năm.    

Những năm gần đây, tuỳ theo khu vực, cơ quan điện lực Pháp Électricité de France (EDF) đã bắt đầu mở van đập thuỷ điện vào mùa hè khi lưu lượng nước sông thấp để duy trì dự trữ nước tối thiểu cho tưới tiêu và tiêu dùng nước. Tình trạng này có thể sẽ xảy ra thường xuyên hơn.  

Nước và sự phát triển của nông nghiệp

Nói đến khô hạn, không thể không kể đến tác động trong nông nghiệp. Trong tạp chí Manière de Voir do báo Le Monde Diplomatique phát hành, số ra vào tháng Hai vừa qua cho phép độc giả nhìn lại nền nông nghiệp của Pháp cũng như trên thế giới từ nhiều thập kỷ qua. Tạp chí nói đến những hậu quả của các trận hạn hán lịch sử, dẫn đến những nạn đói khủng khiếp xảy ra trên khắp quả địa cầu. Ba đợt hạn hán xảy ra vào cuối thế kỷ XIX, khiến mùa màng thất bát, dẫn đến nạn đói ở Ấn Độ, bán đảo Triều Tiên, Brazil, Trung Quốc, Nga, hay các nước châu Phi, khiến ít nhất 30 triệu người chết.    

“Không có nước thì không có nông nghiệp” đó là điều mà nông dân Pháp nhắc đi nhắc lại trong những ngày gần đây, nhân Triển Lãm Nông Nghiệp ở Paris (25/02-05/03/2023). Trang France Info cho biết, ở Pháp, nông nghiệp chiếm 45% lượng nước tiêu thụ và lên đến 80% vào giữa mùa hè. Câu hỏi đặt ra là làm sao có thể thích ứng nông nghiệp với các đợt khô hạn liên tục xảy ra trong những năm gần đây ?  

Trả lời RFI Pháp ngữ, ông Olivier Dauger, chuyên gia về khí hậu và năng lượng tại Liên đoàn Nông dân Quốc gia (FNSEA) bày tỏ quan ngại nếu trời không mưa trong những ngày sắp tới. Tuy nhiên, theo ông, vấn đề căn bản là cần phải “cải tiến các phương thức canh tác để ứng phó với việc hạn chế tiêu dùng nước”. Giới chuyên gia hiện đang nghiên cứu và cải tiến các giống cây trồng tiêu thụ ít nước hơn. Theo ông Sami Bouafa, chuyên gia thủy lợi và nông nghiệp tại Viện Nghiên cứu Quốc gia về Nông nghiệp, Thực phẩm và Môi trường (INRAE), vấn đề đặt ra với nông nghiệp hiện nay không chỉ là thay đổi mô hình nông nghiệp tiết kiệm nước mà còn phải đổi mới phương pháp tưới tiêu. Ông cho biết thêm: “Cần xây dựng các hệ thống ứng phó với hạn hán. Tại Pháp, việc tưới tiêu chủ yếu được thực hiện bằng phương pháp phun sương. Chúng ta có thể bắt đầu bằng cách sử dụng các thiết bị tưới cây trồng hiệu quả hơn, với kỹ thuật tưới nhỏ giọt, cảm biến và phần mềm đo độ ẩm trong đất, để biết chính xác khi nào cần tưới, ở đâu. , và với số lượng bao nhiêu”. Biện pháp này có thể cho phép giảm từ 20 đến 30 % lượng nước tưới trong nông nghiệp.    

Hạn chế tiêu dùng nước

Trước tình trạng này, theo AFP, chính phủ Pháp không thể bỏ qua. Có mặt tại Triển Lãm Nông Nghiệp Paris hôm 25/02, tổng thống Emmanuel Macron đã kêu gọi thực hiện một “kế hoạch tiết kiệm” nước, giống như những gì đã được thực hiện đối với năng lượng trong thời gian qua. Ông Macron cho biết một nghị định “để tái sử dụng nước thải tốt hơn” đã được gửi tới Tham Chính Viện (Conseil d’Etat). Cùng với việc chống thất thoát, tái sử dụng nước thải cũng là một trong những biện pháp có thể được đưa ra cụ thể hơn vào tháng Ba.    

Vào đầu tuần này, ngày 27/02, bộ trưởng Chuyển đổi năng lượng Pháp Christophe Béchu đã kêu gọi các nhà chức trách có liên quan đưa ra các hạn chế sử dụng nước ngay từ bây giờ, để dự trù các tình huống khủng hoảng vào mùa hè. Hiện nay, năm tỉnh của Pháp đang trong tình trạng cảnh báo hạn hán nghiêm trọng và hạn chế sử dụng nước: Var, Ain, Isère, Bouches-du-Rhône và Pyrénées-Orientales. Tiết kiệm nước là một trong những giải pháp tạm thời được đưa ra. Theo báo La Croix, thành phố Saint-Laurent-de-la-Salanque ở vùng Pyrénées-Orientales, hiện đang trong tình trạng “cảnh báo tăng cường”, đã đưa ra nhiều biện pháp tiết kiệm nước. Ví dụ như cấm tưới cỏ cây ở đô thị, cấm rửa đường. Người dân được yêu cầu hạn chế, không rửa xe, tưới vườn, hay đổ đầy bể bơi.