Khí hậu: Tổ chức nào tài trợ các phong trào phản kháng ''bất tuân dân sự''?

Trong những năm gần đây, trong cuộc chiến khí hậu, nhiều phong trào bất tuân dân sự trỗi dậy với các biện pháp gây tác động tâm lý mạnh: phong tỏa xa lộ, dán tay xuống mặt đường, ngăn chặn các sự kiện thể thao, hay phun sơn ‘‘mang tính biểu tượng’’ vào các bức họa nổi tiếng trong bảo tàng… Điều ít được biết đến là nhiều phong trào đã được hậu thuẫn về tài chính của một quỹ Hoa Kỳ, chuyên đầu tư cho các hành động khẩn cấp vì khí hậu: ‘‘Climate Emergency Fund’’.

Nhà hoạt động khí hậu Mỹ Margaret Klein Salamon, ảnh chụp tại New York, ngày 20/07/2023. AFP - ANGELA WEISS

Hãng tin Pháp AFP ngày 05/08/2023 có bài giới thiệu về nhà hoạt động Margaret Klein Salamon, 37 tuổi, người đồng sáng lập và cũng là giám đốc điều hành quỹ, với sứ mạng duy nhất đầu tư cho các hành động phản kháng bất tuân dân sự vì Khí hậu. Margaret Klein Salamon từng là một người làm việc trong hậu trường bền bỉ từ nhiều năm, để thuyết phục các nhà chính trị điều chỉnh chính sách. Tuy nhiên, giờ đây, cô hoàn toàn thay đổi quan điểm.

Liệu pháp sốc: Cách ''dẫn đến thay đổi'' được Lịch sử chứng minh

Lý do gì đã khiến Margaret Klein Salamon thay đổi chiến lược hành động, chuyển từ vận động chính sách sang hỗ trợ các phong trào phản kháng bất bạo động ? Trả lời hãng tin Pháp tại Brooklyn, giám đốc Quỹ Climate Emergency Fund chia sẻ: ‘‘đây là cách thức hiệu quả nhất, nhanh chóng nhất để làm thay đổi các chính sách và công luận’’. Margaret Klein Salamon là tác giả cuốn ‘‘Facing the climate emergency’’ (xuất bản năm 2020), chưa dịch ra tiếng Pháp.

Các phong trào phản kháng bất tuân dân sự vì Khí hậu và Môi trường bị không ít người chỉ trích là gây phản cảm, có thể khiến các mục tiêu khí hậu không thu hút được sự ủng hộ. Đáp  lại các chỉ trích này, nhà sáng lập Climate Emergency Fund khẳng định: ‘‘Chính các hành động mang tính triệt để này là phương tiện hiệu quả nhất để thu hút nhanh chóng các hành động dẫn đến thay đổi’’, và đây là điều đã được các khoa học về Xã hội và Lịch sử ghi nhận.

Phá tan tâm lý ‘‘mọi việc đều ổn’’

Margaret Klein Salamon dẫn ra hàng loạt phong trào, mới đầu chỉ thu hút một thiểu số tham gia, nhưng đã thành công, cụ thể như phong trào đòi quyền bầu cử cho phụ nữ, hay các phong trào vì các quyền dân sự, hoặc chống SIDA. Cô đặt câu hỏi : Liệu có thể lên án các hành động tranh đấu bất tuân dân sự vào thời điểm khởi đầu của các phong trào như vậy là ‘‘phản tác dụng’’ ?

Giám đốc Climate Emergency Fund giải thích: Các hành động quyết liệt có tác dụng với tâm lý ảo tưởng trong đông đảo dân chúng là ‘‘mọi việc đang bình ổn’’, trong lúc thực tế hoàn toàn không phải vậy. Những cuộc phản kháng gây sốc như vậy có mục tiêu nhắm tới ‘‘khối công chúng bó tay thụ động’’, cùng lúc với giới lãnh đạo chính trị.

Phải tác động rất mạnh bởi cuộc chiến khí hậu cũng cần đến những nguồn lực khổng lồ. Theo Margaret Klein Salamon, thế giới phải huy động các phương tiện mạnh mẽ tương tự như trong Thế Chiến Hai, hay thời gian đại dịch Covid.

Cách tốt nhất để đánh thức ‘‘những người mê ngủ’’

Margaret Klein Salamon là một nhà tâm lý học, đào tạo tại Harvard. Cô hiểu rõ tâm lý chung của con người là ‘‘đánh giá về các nguy cơ thường không phải bằng con đường duy lý, mà căn cứ theo các phản ứng của xã hội xung quanh’’. Thế giới hiện nay cần đến một bứt phá triệt để về ý thức, trước nguy cơ các đại thảm họa nhãn tiền về khí hậu và môi trường. Các phong trào phản kháng bất bạo động là biện pháp không thể tránh khỏi để tạo ra ý thức về tính cấp thiết của hành động.

Theo Margaret Klein Salamon, không ai muốn bị người khác lay dậy, đánh thức khi mình đang ngủ, nhưng các nhà phản kháng bất tuân dân sự hành động như vậy là ''để cứu chúng ta khỏi một số phận còn tồi tệ hơn rất nhiều, nếu chúng ta không tỉnh dậy''. Giống như cần khẩn cấp đánh thức một người mộng du đang bước chân sát miệng vực.

Tài trợ cho ''bất tuân dân sự'' còn quá ít

Margaret Klein Salamon tiếc là đã có khá nhiều tiền đầu tư cho khí hậu, nhưng riêng cho các hoạt động phản kháng bất tuân dân sự thì còn quá ít ỏi. Năm 2022, Quỹ đã đầu tư 5 triệu đô la cho các nhóm tranh đấu như Just stop Oil, Extinction Rebellion, Scientist Rebellion, Dernière Rénovation tại Pháp, hay Letzte Generation (tức ''Thế hệ cuối cùng'') tại Đức.

Các nhà tranh đấu bất bạo động được Quỹ Climate Emergency Fund tài trợ đã góp phần vào thành công của việc thông qua luật Khí hậu Mỹ IRA, 370 tỉ đô la, khi tổ chức liên tục các cuộc biểu tình kéo dài nhiều tháng, ngăn chặn xe riêng, tàu thủy của thượng nghị sĩ đảng Dân Chủ Joe Manchin, người chống lại dự luật. Quỹ đã chi khoảng 200.000 đô la cho các hoạt động phản kháng.

Climate Emergency Fund được thành lập năm 2019, với hai đồng sáng lập khác là Rory Kennedy, một người cháu của cố tổng thống Kennedy, và Aileen Getty, cháu của tỉ phú dầu mỏ danh tiếng J. Paul Getty. Trong hội đồng quản lý Quỹ cũng có Adam McKay, đạo diễn bộ phim ‘‘Don't Look Up’’ (2021). Bộ phim viễn tưởng nổi tiếng, được phát hành qua mạng Netflix, lên án giới cầm quyền một xứ sở hùng mạnh, đã nhắm mắt trước đe dọa hủy diệt nhãn tiền của Sao chổi, bất chấp các cảnh báo. Bộ phim nhắc đến thế giới đương đại chúng ta.