Vì sao World Cup Qatar là giải vô địch bóng đá bị phản đối nhiều nhất?
Trận chung kết Achentina – Pháp khép lại hôm qua, 18/12/2022, với phần thắng thuộc về đội tuyển của Messi, được ghi nhận như là một trận cầu hấp dẫn, xứng với một giải bóng đá đỉnh cao. Giải Vô địch bóng đá thế giới lần thứ 22 được tổ chức tại Qatar cũng được coi là một giải thi đấu được tổ chức hoàn hảo về nhiều mặt. Giải cũng cho phép Qatar hàn gắn quan hệ với nước láng giềng Ả Rập Xê Út, giúp cho tiểu quốc Ả Rập vùng Vịnh khẳng định vị thế quốc tế.
Đăng ngày:
Nhưng bên cạnh những thành công nhiều mặt, Giải vô địch tại Qatar ắt hẳn sẽ được ghi vào lịch sử như một World Cup bị phản đối mạnh mẽ nhất trong những thập niên gần đây. Vì sao? Mục Theo dòng thời sự của RFI tổng hợp thông tin về chủ đề này.
Hối lộ, nô lệ lao động, thảm họa môi trường
Từ nhiều năm nay, ngay từ khi việc tổ chức giải Vô địch bóng đá thế giới lần thứ 22 được trao cho Qatar, đã có rất nhiều vận động quyết liệt để truất quyền đăng cai của Qatar, vì một số lý do chính, trong đó có nghi án dùng tiền để tranh quyền tiếp đón World Cup, ngược đãi người lao động gây nhiều chết chóc, thương tật cho các công nhân xây dựng sân vận động phục vụ Cúp bóng đá thế giới, và vấn đề gây tổn hại nghiêm trọng đến môi trường sinh thái. Báo Le Monde, trước thêm giải vô địch, có bài tổng thuật công phu, tóm lược hành trình đầy chông gai của Qatar từ khi được bầu chọn đăng cai Cúp đến khi giải chính thức khai mạc. Bài viết mang tựa đề ‘‘Du vote de la FIFA en 2010 à la cérémonie d’ouverture, le roman noir de la Coupe du monde au Qatar’’ (Từ cuộc bầu chọn của FIFA đến lễ khai mạc, cuốn tiểu thuyết hình sự về Cúp Thế giới ở Qatar) (Le Monde, 19/11/2022).
Tính chung cuộc, Qatar đã đầu tư tổng cộng từ 200 đến 240 tỉ đô la cho giải vô địch thế giới. Chắc chắn đã có rất nhiều tiền chi cho vận động hành lang. Ngay vào thời điểm tiểu quốc vùng Vịnh được phép đăng cai, nhân vật thứ hai của FIFA vào thời điểm đó khẳng định ‘‘họ đã mua được quyền tổ chức giải vô địch’’. Bị nghi ngờ là hối lộ để giành quyền đăng cai, ngay vào thời điểm đó một cuộc điều tra quốc tế đã được tiến hành năm 2012. Qatar vượt qua thách thức đầu tiên này. Tiếp đến 2013, giới bảo vệ quyền của người lao động vào cuộc. Báo Anh The Guardian tiến hành điều tra, báo động việc 4.000 người lao động chết trên các công trường tại Qatar do các điều kiện làm việc quá khắc nghiệt. Kể từ đó, giải Vô địch bóng đá lần thứ 22 tương lai bị coi là vấy máu người lao động. Năm 2014, đơn kiện của CSI (Liên hiệp nghiệp đoàn quốc tế) được đệ nạp lên Tổ chức Lao động Thế giới (OIT), yêu cầu làm sáng tỏ vụ việc. Bê bối chồng chất bê bối. Năm 2015, chủ tịch FIFA Blaster vào thời điểm đó đã phải từ chức, trong bối cảnh tư pháp Mỹ đe dọa xếp FIFA vào danh sách ‘‘tổ chức tội phạm’’. Nước Anh sẵn sàng đăng cai thay thế.
Tuy nhiên, Qatar đã vượt qua tất cả các thách thức. Năm 2017, Tổ chức Lao động Thế giới đã không hội đủ số phiếu thuận, nên buộc phải từ bỏ dự án điều tra về các điều kiện làm việc của công nhân nước ngoài tại Qatar. Đổi lại việc CSI rút lại khiếu nại, Qatar chấp thuận cho OIT mở văn phòng tại tiểu quốc, và ra lệnh giải thể hệ thống ‘‘Kafala’’ truyền thống, bị coi là một hệ thống nô lệ lao động trá hình. Theo Le Monde, trên thực tế, chỉ đến khi các công trình xây dựng phục vụ giải về cơ bản hoàn tất năm 2020, thì ‘‘các cơ sở pháp lý’’ của hệ thống nô lệ lao động trá hình Kafala mới bị hủy bỏ.
Liên quan đến môi trường, việc tổ chức giải thể thao quốc tế lớn hàng đầu thế giới tại một quốc gia thuộc vùng sa mạc khắc nghiệt, đòi hỏi rất nhiều năng lượng để làm mát, trong bối cảnh thế giới đang vất vả cắt giảm tiêu thụ năng lượng để chống Biến đổi khí hậu, là một chủ đề gây phản đối mạnh mẽ. Theo thẩm định của một số tổ chức bảo vệ môi trường, các con số khí thải do xây dựng sân vận động của Qatar chỉ bằng khoảng 1/10 so với số khí thải thực. Số lượng các sân vận động khổng lồ do Qatar xây dựng tại một đất nước có diện tích tương đương vùng thủ đô Paris cũng được coi là chi phí quá tốn kém, so với khả năng sử dụng về sau. Qatar cũng không đủ số lượng cơ sở hạ tầng khách sạn để tiếp đón 1,2 triệu du khách xem bóng đá. Qatar phải thiết lập cầu không vận để đưa khách từ nơi ở đến chỗ xem đá bóng. Các phương tiện vận chuyển là thủ phạm của khoảng 2,4 triệu tấn khí thải, theo Greenly (‘‘La Coupe du monde 2022 au Qatar, une aberration écologique ?’’, Greenpeace, ngày 17/11).
Qatar vốn đã được coi là quốc gia sử dụng tài nguyên Trái đất đứng đầu thế giới, căn cứ theo bảng xếp loại của Global Footprint Network (‘‘Ăn lạm’’ vào nguồn tài nguyên của Qatar là ngày 10/2. ‘‘Ngày ăn lạm’’ là hình ảnh mang tính biểu tượng để nói đến tác động môi trường). Với các tác động môi trường nói trên của các cơ sở hạ tầng phục vụ cho giải bóng đá thế giới nói trên, mức độ gây tổn hại cho môi trường sinh thái của quốc gia vùng Vịnh này sẽ còn trở nên tồi tệ hơn bội phần.
Cựu chủ tịch FIFA : ‘‘Lẽ ra đã không nên để Qatar đăng cai Cúp thế giới’’
Nghi án hối lộ quy mô lớn, cáo buộc về hệ thống nô lệ lao động, và những tác động được coi là ghê gớm đến môi trường, rút cuộc đã không buộc tiểu quốc vùng Vịnh phải từ bỏ quyền đăng cai giải Vô địch bóng đá thế giới. Tuy nhiên, về mặt công luận quốc tế, đặc biệt là tại châu Âu, đã dấy lên một làn sóng kêu gọi tẩy chay giải bóng đá tại Qatar. Ít tuần trước giải, theo một thăm dò dư luận tại Pháp, khoảng 42% dân Pháp muốn tẩy chay giải, 23% trong số giới hâm mộ bóng đá. Tại Đức tỉ lệ người muốn tẩy chay giải lên đến 70%.
Không chỉ có người dân thường, và người hâm mộ, thái độ phẫn nộ cũng phổ biến trong một bộ phận giới cầu thủ, cựu và kim. Một trong những gương mặt nổi bật tẩy chay giải bóng đá tại Qatar là danh thủ Philipp Lahm, 38 tuổi, cựu trung vệ, đội trưởng đội tuyển Đức, đoạt chức vô địch thế giới năm 2014, và giám đốc Ban tổ chức giải bóng đá Euro năm 2024, tổ chức tại Đức.
Phong trào tẩy chay giải vô địch bóng đá tại Qatar rút cục đã không thành công. Nhưng sự bất bình trong công chúng, đặc biệt là ở các nước châu Âu, là rất lớn. Trước thềm lễ khai mạc, đương kim chủ tịch FIFA Giovanni Vincenzo Infantino sống chết bảo vệ nước chủ nhà World Cúp lần thứ 22, với tuyên bố ‘‘sẵn sàng lên đoạn đầu đài’’ để bảo vệ Qatar. Ngược lại, cựu chủ tịch FIFA Sepp Blater, gần 90 tuổi, người lãnh đạo FIFA vào thời điểm cấp quyền đăng cai cho Qatar giờ đây đã phải thú nhận : ‘‘Lẽ ra đã không nên để Qatar đăng cai Cúp thế giới’’.
‘‘Bước đệm trong kế hoạch đầy tham vọng’’ của quốc gia vùng Vịnh
Đối với giới chuyên gia, giải vô địch bóng đá thế giới lần thứ 22 tại Qatar được coi là một ‘‘bước đệm trong kế hoạch đầy tham vọng’’ của tiểu quốc khí đốt vùng Vịnh, trên đà vươn lên thành một cường quốc khu vực, với sức chi phối ngày càng mạnh mẽ trên trường quốc tế (theo bài ‘‘La Coupe du monde, une simple étape de l’ambitieux plan de développement du Qatar’’, The Conversation, ngày 18/11/2022, của chuyên gia Laurence Frank, chuyên về quản trị kinh tế, Đại học Strasbourg). Qatar đã chi đến hơn 200 tỉ đô la cho giải vô địch bóng đá. Số tiền trực tiếp thu về chắc chắn thấp hơn nhiều so với số tiền bỏ ra. Vấn đề là ảnh hưởng về mặt thể thao, cũng có nghĩa là quyền lực mềm. Với việc tổ chức thành công giải Vô địch bóng đá thế giới, bất chấp các trở lực, kinh nghiệm của Qatar dường như khẳng định châm ngôn của một bộ phận giới đầu tư quốc tế : cái gì không mua được bằng tiền, sẽ mua được bằng rất nhiều tiền.
Về mặt chính thức, Qatar tuyên bố hướng đến một nền kinh tế ‘‘hậu năng lượng hóa thạch’’, một nền kinh tế dựa vào các năng lượng tái tạo và nền kinh tế trí thức. Trên thực tế, chưa biết quốc gia vùng Vịnh sẽ xây dựng nền kinh tế hậu năng lượng hóa thạch thế nào, nhưng sức mạnh của Qatar trong hiện tại chủ yếu dựa vào nguồn tài nguyên khí đốt dồi dào. Cho đến nay, Qatar vẫn là một cường quốc dựa trên ''nền kinh tế hóa thạch''.
Nền kinh tế năng lượng hóa thạch, sử dụng tài nguyên không tính đếm đến các hậu quả môi trường, đi liền với phương cách tổ chức sản xuất dựa trên việc bóc lột người lao động, ngăn chặn giám sát quốc tế, chính là một cội nguồn căn bản khiến giải vô địch bóng đá tại Qatar bị phản đối dữ dội, đặc biệt là ở châu Âu. Giải vô địch Bóng đá thế giới ở Qatar không chỉ là việc riêng của Qatar. Trên thực tế, đằng sau Qatar là hàng trăm công ty, tập đoàn kinh tế (khoảng 800 doanh nghiệp Mỹ, 700 doanh nghiệp Anh, 330 doanh nghiệp Đức… hoạt động tại Qatar). World Cup ở Qatar cũng là biểu tượng của một nền kinh tế thế giới phồn thịnh dựa trên sự khai thác kiệt quệ các nguồn tài nguyên.
Tẩy chay giải Qatar là tẩy chay mô hình kinh tế gây đại hủy diệt môi sinh
Giải World Cup ở Qatar đã diễn ra về cơ bản là suôn sẻ. Các hoạt động tẩy chay không mang lại kết quả đáng kể. Dù sao, cũng đã diễn ra một phong trào phản kháng khá rộng lớn. Một số thành phố ở châu Âu, trong đó có một số thành phố lớn ở Pháp, như Paris, Strasbourg, Lyon, Grenoble, Lille, Marseille, Bordeaux, Toulouse, Nancy, Reims, Rennes, Brest và Saint-Etienne, đã tẩy chay sự kiện này. Để hiểu đúng các hoạt động phản kháng vì môi trường và quyền của người lao động chống lại việc đăng cai của Qatar, cần đặt phong trào này trong bối cảnh cộng đồng quốc tế đã thống nhất thừa nhận nguy cơ to lớn của nền kinh tế dựa vào năng lượng hóa thạch và hủy diệt môi sinh. Phản đối cách tổ chức sự kiện thể thao này của Qatar cũng là chống lại mô hình kinh tế nói trên.
Theo nhà xã hội học thể thao Pháp, ông Eric Monnin, cho dù phong trào tẩy chay giải Vô địch bóng đá ở Qatar lần này không đạt kết quả đáng kể, do ‘‘những hệ lụy kinh tế quá lớn’’ của giải, các nỗ lực này đã có nhiều tiếng vang, và có thể tác động đến các phong trào trong tương lai chống lại các sự kiện thể thao gây tổn hại cho môi trường, và xâm hại quyền của người lao động (‘‘Coupe du monde du Qatar : pourquoi le boycott de la compétition n’a pas marché’’, La Depeche, 14/12).
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký