Căng thẳng Mỹ-Iran đe dọa hiệp ước TNP

Tương lai của Hiệp ước Không phổ biến Hạt nhân ( gọi tắt theo tiếng Pháp là TNP ) sẽ ra sao ? Câu hỏi này đang được đặt ra ngày càng khẩn thiết, nhất là với việc Iran đang dọa sẽ rút ra khỏi hiệp ước này để đáp lại việc Hoa Kỳ đơn phương tái lập các trừng phạt đối với Teheran.

Tổng thống Iran Hassan Rohani (P) xem triển lãm thành tựu công nghệ hạt nhân Iran, ngày 09/04/2019 tại Teheran Iranian Presidency / AFP

Trong một năm nữa sẽ diễn ra hội nghị nhằm xem xét việc thực hiện TNP, mà cộng đồng quốc tế đã đạt được vào năm 1968 và có hiệu lực kể từ năm 1970. Hiệp ước nay đã được hầu như toàn bộ các quốc gia trên thế giới ký kết, cụ thể là 188 trên 192 quốc gia thành viên của Liên Hiệp Quốc đã tham gia TNP.

Mặc dù đã có một số tiến bộ ( từ 70 000 đầu đạt hạt nhân trên thế giới trong thập niên 1980 xuống còn 15 000 hiện nay ), cộng đồng quốc tế vẫn chưa đạt được mục tiêu loại trừ nguy cơ của bom nguyên tử. Vào năm 1968 chỉ có 5 cường quốc nguyên tử, nay con số này nay đã lên đến 9 quốc gia, với Israel, Ấn Độ, Pakistan và mới đây là Bắc Triều Tiên gia nhập câu lạc bộ các nước sở hữu vũ khí hạt nhân.

Vào năm 2017, ICAN, liên minh của gần 500 tổ chức phi chính phủ hoạt động về giải trừ vũ khí hạt nhân, đã được trao giải Nobel Hòa bình, cho thấy là thế giới ý thức nhiều hơn về nguy cơ của bom nguyên tử, thế nhưng, thái độ của các cường quốc hạt nhân thì vẫn không có gì thay đổi.

Trong hội nghị xem xét việc thực hiện TNP vào năm 2015, các quốc gia ký kết đã không đồng ý được với nhau về những bước tiếp theo. Trong tuần này, các nước đang họp lại tại New York để chuẩn bị cho hội nghị năm 2020, với hy vọng có thể đạt được những tiến bộ cụ thể. Nhưng nếu hội nghị lần tới vẫn gặp bế tắc, liệu TNP sẽ còn giá trị ?

Theo nhận xét của ông Jean-Marie Collin, phát ngôn viên của tổ chức ICAN France, trả lời RFI Pháp ngữ, bối cảnh hiện nay rất là bất lợi :

« Có rất ít hy vọng. Bởi vì chúng tôi nhận thấy là các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, đã ký kết hiệp ước và trong những năm gần đây đã chấp nhận những biện pháp mà họ đã biểu quyết thông qua, nhưng họ lại không thực hiện các biện pháp đó.

Nếu vào năm tới, TNP lại gặp trắc trở, chúng ta sẽ gặp nguy cơ phổ biến hạt nhân thật sự, đó sẽ là một bước lùi lớn. Chúng ta sẽ quay trở lại thời kỳ của những thập niên 1950, 1960, với nguy cơ là sẽ có đến 25 quốc gia sở hữu bom nguyên tử. Và đó sẽ là lỗi của những quốc gia hiện đang có vũ khí hạt nhân. »

Bắc Triều Tiên đã rút khỏi TNP vào năm 2003 và từ đó đã dần dần trở thành một quốc gia sở hữu bom nguyên tử. Chính là để tránh nguy cơ tương tự mà các cường quốc đã thuyết phục Iran ký hiệp định hạt nhân 2015. Nhưng nay Teheran vừa thông báo ngưng thực hiện một số cam kết trong hiệp định này.

Ngoại trưởng Mohammad Javad Zarif vào cuối tháng Tư vừa qua đã tuyên bố một trong những phương án mà Iran dự trù để đáp lại các biện pháp trừng phạt của Mỹ, đó là rút khỏi hiệp ước không phổ biến hạt nhân. Teheran đã từng dọa rút khỏi TNP sau khi tổng thống Trump vào tháng 05/2018 quyết định đơn phương rút Hoa Kỳ ra khỏi hiệp định hạt nhân Iran.