Anh, Mỹ xao lãng châu Âu: cơ hội cho Paris và Berlin chủ động

Nước Mỹ của Donald Trump và nước Anh của thời Brexit, từ hình ảnh cho đến thực tế, không còn đáng tin như xưa. Hai đồng minh truyền thống của châu Âu chỉ nghĩ đến quyền lợi riêng, trong khi Tây phương đứng trước những mối đe dọa chung mà chính tổng thống Mỹ đã xác nhận tại thượng đỉnh NATO ngày 27/05/2017. Các nước châu Âu phải làm gì? Phải biến rủi thành may ! Đức và Pháp phải bắt lấy cơ hội để tự cường trên trường quốc tế.

Thủ tướng Đức Angela Merkel (trái) và tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại Berlin, ngày 15/05/2017. Reuters

Donald Trump : « Chúng ta phải vững mạnh và cảnh giác nghiêm ngặt. NATO trong tương lai phải đặc biệt lưu ý đối phó với khủng bố, với di dân nhập cư cũng như những đe dọa đến từ nước Nga, ở biên giới phía đông, ở biên giới phía nam của chúng ta ».

Trên đây là trích đoạn diễn văn của tổng thống Donald Trump tại thượng đỉnh NATO vào tuần trước tại Sicilia, Ý, cơ hội làm sáng tỏ lập trường của Washington. Điều đáng chú ý là tổng thống Mỹ động viên tinh thần các nước đồng minh, không chỉ trích NATO thiếu hiệu năng và không hợp thời như lúc vận động tranh cử.

Tuy vậy, diễn văn của tổng thống Donald Trump về hình thức gây bất bình cho công luận châu Âu, vì ông công khai đòi tiền các thành viên, về nội dung thì gây lo ngại vì lãnh đạo siêu cường, trái với truyền thống NATO, không nhắc lại lời cam kết bảo vệ châu Âu khi bị xâm lăng, theo điều 5 của Hiến Chương Bắc Đại Tây Dương.

Các đồng minh châu Âu phải làm gì trước chủ trương co cụm của Mỹ ? Đây là chủ đề của tạp chí Tiêu Điểm tuần này.

Không bó tay thụ động

Trước hết, giới phân tích nhận định ra sao về thông điệp của tổng thống Donald Trump ? Florent Parmentier, giáo sư Đại Học Chính Trị Paris, đồng sáng lập viên blog EurAsia Prospective đưa ra hai giả thuyết :

Chúng ta có hai cách phân tích. Giả thuyết thứ nhất, tổng thống Donald Trump thật tình. Trước đây, do thiếu hiểu biết tường tận, ông tuyên bố NATO là một guồng máy cổ lỗ, kềnh càng. Bây giờ thì ông thay đổi khi thấy Hoa kỳ có nhiều quyền lợi trong NATO. Giả thuyết thứ hai là Donald Trump tìm cách trắc nghiệm, thăm dò các đồng minh xem họ có sẵn sàng chia sẻ trách nhiệm hay không ? Trước đây, ông nghĩ rằng NATO là « cổ lỗ », bây giờ ông phát hiện thêm NATO rất cứng đầu, kháng cự mọi yêu cầu cải cách.

Đối với công luận, quân đội Mỹ đóng vai trò chủ lực trong NATO. Tuy nhiên, trên thực tế, châu Âu mới là nguồn cung cấp nhân lực đông đảo nhất để tự vệ, Hoa Kỳ phải đối mặt với nhiều điểm nóng khác trên thế giới.

Giáo sư Florent Parmentier :

Sức mạnh của Mỹ, qua liên minh quân sự NATO, chỉ là một phần nhỏ của quân lực Mỹ. Phần lớn còn lại là do các nước châu Âu đảm trách. Phải thấy rằng Hoa Kỳ đang đụng phải đối thủ Trung Quốc ở châu Á, gặp khó khăn hay đúng hơn là tình trạng đối đầu căng thẳng ở Biển Đông. Hoa Kỳ cũng đang tham chiến ở Trung Cận Đông. Châu Âu chỉ là một trong số các mặt trận của Mỹ với NATO, đây là một liên minh quân sự gồm những thành viên mà tiếng nói có trọng lượng như nhau.

Trục Paris-Berlin

Trong bối cảnh « lãnh đạo thế giới tự do » bị xu hướng dân túy lũng đoạn và phản bội nhiệm vụ chim đầu đàn của mình, châu Âu phải làm gì để tự vệ chống lại những đe dọa lớn mà chính tổng thống Mỹ nêu lên từ an ninh cho đến biên cương : khủng bố, làn sóng di dân nhập cư và nước Nga của Putin.

Giải pháp khả thi nhất, theo chuyên gia Pháp Dominique Moïse, hai nước Pháp và Đức phải nhân cơ hội chứng tỏ có khả năng hoạt động chung trên chính trường quốc tế.

Trong khi phong trào dân túy tại Anh và Mỹ đã làm mất đi giá trị của « lòng tin cậy », nước Pháp, với tân tổng thống trẻ tuổi Emmanuel Macron, lại làm dấy lên một làn gió mới thổi qua châu Âu - tuy còn mong manh: đó là niềm tin. « Tín nhiệm » chính là nền tảng của mối quan hệ đặc biệt giữa Anh và Mỹ. Từ nay, « tín nhiệm » có thể sẽ giúp cho Pháp và Đức trở thành cặp bài trùng trên mọi lĩnh vực vì nhu cầu tâm lý và chiến lược.

Ngược dòng lịch sử

Ngày 22/01/1963, tổng thống Pháp Charles De Gaulle và thủ tướng Đức Konrad Adenauer ký hiệp định hữu nghị Pháp - Đức tại điện Elysée, tăng cường hợp tác trên mọi lĩnh vực : giáo dục, chính trị, ngoại giao, an ninh, quốc phòng ... Với hiệp định này, tổng thống De Gaulle hy vọng Tây Đức tách ra khỏi ảnh hưởng của Mỹ để cùng xây dựng châu Âu. Tuy nhiên, trong lĩnh vực an ninh, tuy không thẳng thừng như Liên Hiệp Anh của Winston Churchill là « giữa biển khơi và châu Âu, nước Anh luôn chọn biển khơi », Tây Đức tỏ rõ lập trường dựa vào ô dù của Mỹ hơn là tự cường.

Để tồn tại trong bối cảnh chiến tranh lạnh, một bên là đe dọa của Liên Xô và khối Vácxava, bên kia là ảnh hưởng áp đảo của đồng minh siêu cường Hoa Kỳ, nước Pháp đề kháng, rút khỏi NATO và chỉ hội nhập trở lại dưới thời tổng thống Nicolas Sarkozy (tháng 04/2009).

Nửa thế kỷ sau tổng thống De Gaulle, vừa bầu Emmanuel Macron vào điện Elysée, nước Pháp lại đứng trước những thách thức địa chính trị tương tự, nhưng mối hiểm nguy phức tạp hơn, khó dự phòng hơn.

Tuy nhiên, lần này, không phải do Anh và Mỹ bắt tay nhau để giành thế chủ động ở châu Âu. Trái lại, khối « Anglo-Saxons » này kéo nhau bỏ rơi châu Âu : nước Mỹ của Donald Trump co cụm, Liên Hiệp Anh ly dị với châu Âu. Liên Hiệp Châu Âu giờ đây chỉ có một mình nước Pháp là cường quốc hạt nhân, thành viên thường trực của Hội Đồng Bảo An và là nước có quân đội hùng mạnh nhất.

Nhìn về tương lai

Theo chuyên gia Dominique Moïse, cho dù Pháp không thể thay thế nước Mỹ, Đức không thể thay thế Anh trong tình thế dầu sôi lửa bỏng, thách thức trên thế giới ngày càng nhiều, đe dọa an ninh châu Âu, Paris và Berlin phải lên tuyến đầu. Trong quá khứ, hai nước đã nhiều lần thống nhất lập trường như chống chiến tranh Irak lần thứ hai (2003), cứng rắn với Putin trên hồ sơ Ukraina và Syria, và gần đây nhất, Đức đưa một đơn vị, cho dù là khiêm tốn, tham gia vào chiến dịch chống khủng bố tại Mali. Những sự kiện này chứng tỏ hai nước có thể hợp lực với nhau trên các hồ sơ quốc tế cho dù không có cùng « tập quán » can thiệp và do Đức bị trói buộc phải thận trọng từ sau Thế chiến thứ hai.

Vấn đề là Đức phải hóa giải nổi ám ảnh lịch sử xâm lăng, không viện dẫn quá khứ để né tránh can dự quân sự vào xung đột quốc tế. Về phần Pháp, tổng thống Emmanuel Macron phải biến thiện chí thành hành động và kết quả cụ thể. Bay sang Berlin gặp thủ tướng Angela Merkel ngay sau khi nhậm chức là một cử chỉ đầy biểu tượng. Nước Pháp giờ đây phải thực hiện lời hứa cải cách đến cùng để tạo sự tín nhiệm. Nước Pháp cũng phải hiểu là đứng trước những thách thức to lớn, Paris cần gạt bỏ lối phản xạ cổ điển trong quan hệ với Đức : « Anh mạnh về kinh tế, tôi mạnh về ngoại giao ». Hai nước đều phải tự tiến lại gần nhau.

Châu Âu luôn cần nước Mỹ vì không thể tự vệ một mình và nước Mỹ cũng cần châu Âu vì không thể sống co cụm. Tuy nhiên, trong khi chờ đợi có một vị tổng thống dấn thân ở Nhà Trắng, châu Âu phải "tự lo lấy thân". Đây là cơ hội để Pháp và Đức, hai đầu tàu của Liên Hiệp nhìn xa hơn quyền lợi quốc gia.