Fidel Castro qua đời, Cuba tiếp tục sống

Fidel Castro qua đời tối 25/11/2016 tại La Habana, toàn dân để quốc tang 9 ngày, trước khi đưa tro hài cựu lãnh đạo về yên nghỉ tại Santiago, quê hương cách mạng Cuba, vào ngày 04/12. Các nhật báo Pháp ngày 28/11/2016 dành nhiều giấy mực để phác họa chân dung gây tranh cãi của « Líder máximo » và tương lai của quốc đảo.

Vòng hoa tưởng niệm Fidel Castro tại sứ quán Cuba ở Hà Nội, ngày 28/11/2016. REUTERS/Kham

Libération dành nguyên trang nhất để đăng hình ảnh Fidel Castro cùng lời kể « Ngày xửa ngày xưa có một cuộc Cách mạng » để bắt đầu câu chuyện về « một lãnh tụ giải phóng dân tộc nhưng sau trở thành một nhà độc tài ». Bài xã luận, trong phụ san đặc biệt của Libération cho rằng cái chết của vị lão trượng Cuba đến quá muộn : 16 năm sau khi chấm dứt một thế kỷ cách mạnh mà Fidel Castro là tâm điểm và 27 năm sau khi thế giới cộng sản tan rã.

« Líder máximo » là một huyền thoại nhưng cũng là hiện thân của nhiều vấn đề trái ngược nhau : từ giấc mơ đang được thực hiện đến niềm kiêu hãnh của thế giới Mỹ Latinh trước gã khổng lồ Hoa Kỳ, từ nhà kiến thiết đối trọng với các cường quốc thế giới đến sự trì trệ quan liêu hay ngăn cản giới trí thức, bắt giữ người đồng tính và bỏ qua mọi nguyền tự do dân sự…

Sự kiện Fidel Castro qua đời được La Croix nhận định đó là « cái chết của thống tướng đáng buồn vùng nhiệt đới ». Qua đời ở tuổi 90, lãnh tụ tối cao Cuba giữ kỷ lục thế giới về thời gian cầm quyền, bỏ xa lãnh tụ của Trung quốc Mao Trạch Đông (27 năm cầm quyền), Tito Franco của Nam Tư (35 năm) và cả Salazar của Bồ Đào Nha (37 năm).

Với Les Echos, Fidel Castro là « con khủng long cuối cùng của cuộc chiến tranh lạnh ». Nhà lãnh đạo là người đưa Cuba vào vòng xoáy căng thẳng với thế giới và bắt người dân sống trong một « quả chuông khép kín », trong khi chỉ cách bờ Florida của Mỹ chừng 150 km. Fidel Castro sống sót qua 10 đời tổng thống Mỹ, bị cấm vận kinh tế, thậm chí âm mưu ám sát và kể cả sau khi khối Liên Xô tan rã, đồng minh và cũng là nguồn viện trợ chính của La Habana.

Thế nhưng, « Fidel để lại Cuba trong tình trạng nguy kịch », theo nhận định của Le Figaro. Dù « Fidel Castro qua đời, Cuba tiếp tục sống », theo đánh giá của Le Monde. Trong khi người em trai Raul Castro từng bước tiến hành bình thường hóa quan hệ với cựu thù Hoa Kỳ, cựu lãnh đạo Cuba tiếp tục công khai chỉ trích gay gắt « kẻ thù không đội trời chung ». Người dân đảo quốc vẫn sống khốn khổ trong nền kinh tế nguy kịch, chế độ La Habana từng bước hướng tới sự giải phóng được tính toán, song không từ bỏ quyền kiểm soát đất nước, như lời kết luận được khẳng định tại Đại hội đảng Cộng sản Cuba vào tháng 04/2016.

Cho tới nay, theo nhận định trong bài « Raul Castro đối mặt với Donald Trump » trên La Croix, người em trai 85 tuổi của Fidel đã tránh được cho mô hình kinh tế lạc hậu của Cuba phá sản dù « kinh tế hấp hối » « sau một nửa thế kỷ bị đồng minh bỏ rơi, bị suy yếu vì cấm vận ». Nhờ vậy, La Habana vẫn duy trì được chế độ độc đảng nơi mọi phe phái đối lập bị nghiêm cấm và kiểm soát được khủng hoảng niềm tin của giới trẻ, lạ lẫm với các giá trị Cách mạng. Thế nhưng, Raul Castro còn phải đối mặt với nhiều thách thức nặng ký hơn, đặc biệt là thách thức gần đây nhất mang tên « Donald Trump ». Tiến trình bình thường hóa giữa Hoa Kỳ và Cuba có thể sẽ bị tổng thống tân cử Mỹ phá vỡ vì với Donald Trump, Cuba vẫn là « một hòn đảo cô độc » và ông cam kết « làm tất cả » để góp phần mang lại « tự do » cho dân tộc Cuba.

Về mặt kinh tế, thách thức mang tên Donald Trump cũng khiến « Tương lai kinh tế và chính trị của Cuba không chắc chắn sau khi Fidel Castro qua đời », theo nhận định của Les Echos. Vì dù hai nước đã nối lại quan hệ ngoại giao, Cuba vẫn bị Hoa Kỳ trừng phạt kinh tế và chưa chắc Washington sẵn sàng dỡ bỏ lệnh này trong thời gian sắp tới dưới nhiệm của tổng thống tân cử Donald Trump. Một trong những điều kiện để Washington nới lỏng tay là chính quyền Cuba phải công khai từ bỏ chế độ cộng sản. Điều kiện này khó thành hiện thực, Nhà nước vẫn quản lý đến 80% nền kinh tế, dù tuyên bố mở cửa cho lĩnh vực tư nhân.

Cái chết của Fidel Castro có thể là cơ hội để Cuba thúc đẩy một phần cải cách kinh tế mà « đất nước mơ theo mô hình một Trung Hoa thu nhỏ », vẫn theo nhận định của Les Echos. Có nghĩa là, La Habana muốn đi theo nền kinh tế thị trường xen kẽ mô hình tư nhân và Nhà nước kiểm soát. Trong khi chờ đợi, nhiều chương trình cải cách cơ cấu đã được mở ra với luật mới về đầu tư nước ngoài, thành lập vùng phát triển kinh tế đặc biệt xung quanh cảng Mariel, hình thành thị trường xe hơi và bất động sản Nhà nước…

François Fillon chính thức chạy đua vào Elysée

Chuyển sang thời sự Pháp, vòng hai của cuộc bầu cử sơ bộ liên minh trung-hữu được bình luận sôi nổi trên các nhật báo Pháp. Cựu thủ tướng François Fillon với 66%,5 số phiếu đã thắng áp đảo cựu thủ tướng Alain Juppé chỉ nhận được 33,5% phiếu ủng hộ.

Libération nhận định François Fillon giành được chiến thắng nhờ chương trình tranh cử vừa tự do vừa bảo thủ. Cựu thủ tướng được cho là « người được phép lạ mà họ (những ứng viên khác của cánh hữu) đã không nhìn thấy trở lại ». Le Monde trong số kép cuối tuần, phát hành trước ngày bầu cử, đã đoán trước kết quả cuộc bầu cử vòng hai với nhận định « Thành phố Bordeaux giữ hy vọng… không mất thị trưởng của mình ».

Trang nhất của Le Figaro là hình ảnh François Fillon nghiêng mình cảm ơn người ủng hộ với hàng tựa lớn « Mục tiêu Elysée ». Bài xã luận của tờ báo thiên hữu mở đầu với hàng tựa « Với Fillon, tất cả bắt đầu » vì « trên chặng đường dài của ông, sự cạnh tranh sẽ rất khốc liệt ».

Với La Croix, chiến thắng của François Fillon như một « Trận bão ». Bài xã luận của nhật báo công giáo thì cho rằng nhiệm vụ của ứng viên tổng thống của đảng Những người Cộng Hòa là « tập hợp hơn nữa » vì mối đe dọa không phải đến từ bất kỳ ứng viên cánh tả nào vì phe này đang bị chia rẽ nghiêm trọng. Vì vậy, trách nhiệm được đặt trên vai François Fillon rất lớn. Ông giành được chiến thắng nhờ những lời cam kết đoạn tuyệt với mô hình kinh tế và xã hội. Từ giờ, ông sẽ phải làm thế nào để những lời hứa không gây thêm những rạn nứt mới trong xã hội Pháp.

Với Les Echos, « cánh hữu đoàn kết đứng sau Fillon », trong khi « cánh tả bị chia rẽ » với cuộc chiến được khai mào ở thượng tầng Nhà nước giữa Manuel Valls và François Hollande. Thủ tướng Pháp tuyên bố sẵn sàng tham gia đối đầu với tổng thống trong cuộc bầu cử sơ bộ bên cánh tả.

Các tổ chức phi chính phủ Ba Lan sợ bị chính phủ kiểm soát

Ngày 24/11/2016, người đứng đầu chính phủ siêu bảo thủ Ba Lan, Beata Szydlo, vừa thông báo thành lập Trung tâm Phát triển Xã hội Dân sự Quốc gia. Theo nhật báo Le Monde, thông tin trên đã khiến « Các tổ chức phi chính phủ Ba Lan sợ bị chính phủ kiểm soát » do « chính phủ luôn bị cáo buộc không ủng hộ xã hội dân sự ».

Thực vậy, trung tâm trên, trực tiếp nằm dưới quyền kiểm soát của thủ tướng, chịu trách nhiệm phân bổ công quỹ cho các tổ chức phi chính phủ mà cho đến nay, các quỹ này vẫn do các bộ và địa phương khác nhau quản lý.

Theo ý kiến của một nhà hoạt động, tổ chức mới này « không nên được chính phủ đề xuất hay giám sát » và các nhà lãnh đạo chính phủ « phải ngừng việc kiểm soát các tổ cức xã hội ».

Từ vài tuần qua, chính phủ tung một chiến dịch trên truyền hình Nhà nước nhằm hạ thấp uy tín một số tổ chức phi chính phủ. Những tổ chức này bị cáo buộc « có liên hệ về mặt chính trị » với một số nhân vật bị coi là « thuộc phe đối lập ». Ví dụ, Hiệp hội 61, phụ trách theo dõi về tính minh bạch trong đời sống chính trị, đã bị tấn công vì do Roza Rzeplinska, con gái của chủ tịch Tòa Bảo Hiến, quản lý. Thế nhưng, giữa chính quyền và vị chủ tịch này đang có một cuộc đối đầu công khai.

Từ khi lên nắm quyền cách đây một năm, đảng bảo thủ tỏ ra thiên vị cho các tổ chức thân cận. Trong số những đơn vị được hưởng trợ giúp của các bộ vào năm 2016, phải kể đến trường báo chí Tadeusz Rydzyk, một linh mục vô cùng sùng đạo, đã nhận được 700.000 euro để « đào tạo về mặt truyền thông cho các thẩm phán và biện lý », hay tổ chức Solidarni 2010 từng tuyên truyền về thuyết âm mưu xung quanh tạn nạn máy bay của tổng thống Lech Kaczynski, đã nhận được 40.000 euro để thực hiện chương trình khuyến khích một « chính sách lịch sử mới ».

Nhiếp ảnh gia Hamilton mang theo bí mật về các vụ lạm dụng trẻ em

David Hamilton được phát hiện chết ở nhà riêng vào tối 25/11. Các nhà điều tra cho rằng nhiếp ảnh gia 83 tuổi gốc Anh đã tự tử sau khi họ phát hiện một số lượng thuốc lớn xung quanh thi thể nạn nhân. Trước đó, ông đã uống rượu. Cái chết của ông mang theo mọi bí mật liên quan đến các cáo buộc lạm dụng tình dục và cưỡng hiếp trẻ vị thành niên.

Theo nhật báo Le Figaro, cái chết của ông lại làm dấy lên cuộc tranh luận về thời hiệu các vụ cưỡng hiếp. Tháng 10/2016, ông trở thành tâm điểm của công luận vì bị các cáo buộc cưỡng bức, trong đó một nạn nhân hiện là một người dẫn chương trình nổi tiếng của Pháp. Theo nạn nhân này, có năm phụ nữ khác từng bị David Hamilton cưỡng bức từ năm 1967 đến 2007.

Thế nhưng, người dẫn chương trình trên không thể kiện David Hamilton vì đã quá thời hạn cho phép theo luật của Pháp. Cưỡng hiếp là tội thuộc quyền xét xử của tòa đại hình và nạn nhân trưởng thành có thời hạn 10 năm để kiện và 20 năm nếu nạn nhân bị cưỡng bức khi còn ở tuổi thành niên.

Nhiếp ảnh gia người Anh nổi tiếng trong giới thời trang vào cuối thập niên 1960 nhờ những bức ảnh chụp các thiếu nữ tóc vàng khỏa thân được làm mờ, lấy cảm hứng từ trường phái ấn tượng.

Trả lời phỏng vấn với Le Monde năm 2007 về mối quan hệ của ông với các người mẫu thành niên, David Hamilton chỉ nói : « Người ta nói là mối quan hệ của tôi với các người mẫu thật kinh tởm. Không thể làm hài lòng tất cả mọi người ». Ông đã không trả lời « Không » và giờ mọi bí mật đã đi theo ông xuống mồ.