Biển Đông : ASEAN kêu gọi ‘‘phi quân sự hóa’’, nhưng tránh chỉ trích Bắc Kinh

Hôm nay, 16/11/2017, nước chủ nhà Philippines thay mặt thượng đỉnh ASEAN lần thứ 31 ra bản thông báo chung, kêu gọi « phi quân sự hóa » Biển Đông, giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán, nhưng tránh chỉ trích trực tiếp Trung Quốc.

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Ảnh tại Manila ngày 14/11/2017. Reuters/Ezra Acayan/Po

Theo báo chí Philippines, « văn bản quan trọng nhất » của thượng đỉnh khối ASEAN chỉ kêu gọi phi quân sự hóa, và các bên tranh chấp Biển Đông « kìm chế ». Văn bản này tránh chỉ trích các hoạt động bồi đắp đảo nhân tạo và xây dựng công trình quân sự quy mô lớn của Bắc Kinh tại Biển Đông, khiến tình hình căng thẳng trong những năm gần đây.

Tuyên bố chung của chủ tịch ASEAN có đoạn : « Chúng tôi tái khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và cổ vũ cho hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn và an ninh hàng hải, trật tự và quyền tự do hàng hải tại Biển Đông ». Thái độ đối với Trung Quốc của khối ASEAN, so với các tuyên bố chung lần trước, được đánh giá là mềm mại hơn nhiều. Thông báo chung của thượng đỉnh ASEAN lần thứ 30, tháng 4/2017, cũng được tổ chức tại Manila có đoạn ghi nhận « những quan ngại của một số lãnh đạo về các diễn biến gần đây trong khu vực », ngụ ý chỉ trích thái độ gây hấn của Trung Quốc.

Tuyên bố chung của ASEAN lần thứ 31 đặc biệt hoan nghênh việc Asean và Trung Quốc đạt được thỏa thuận khung, để khởi sự thương thuyết hoàn tất Bộ Quy Tắc Ứng Xử ở Biển Đông, gọi tắt là COC, một Bộ Quy Tắc được hy vọng là « hiệu quả và thực chất ». Tuy nhiên, bản tuyên bố không nêu rõ lịch trình cụ thể của các đàm phán, dự kiến sẽ diễn ra tại Việt Nam vào năm tới. Tuyên bố chung cũng để ngỏ vấn đề Bộ Quy Tắc COC có mang tính cưỡng chế hay không.

Việc ASEAN và Trung Quốc khởi sự đàm phán về Biển Đông được các nhà quan sát đánh giá là một bước tiến quan trọng. Dự án xây dựng Bộ Quy Tắc được khối ASEAN và Trung Quốc nêu ra cách đây 15 năm trong Tuyên Bố về Ứng Xử của Các Bên ở Biển Đông.

Cũng ngày hôm nay, tại Manila, Philippines và Trung Quốc ra một thỏa thuận chung cam kết « tránh dùng sức mạnh » trong các tranh chấp ở Biển Đông. Thông tin được Tân Hoa Xã đăng tải, hãng thông tấn Reuters dẫn lại.

Báo Nhật Bản Nikkei cũng ghi nhận một động thái mềm dẻo khác liên quan đến Biển Đông. Trong thượng đỉnh Đông Á tại Manila, hôm thứ Ba, 14/11, thủ tướng Nhật Shinzo Abe khẳng định mọi tranh chấp tại Biển Đông đều cần được giải quyết bằng biện pháp hòa bình, đồng thời tránh trực diện chỉ trích Trung Quốc như nhiều lần trước. Lãnh đạo Nhật Bản chào mừng ASEAN và Trung Quốc đang trên đường đi tới « một bộ quy tắc mang tính ràng buộc trên biển ».